Адразу, як і раней, павісла мёртвая цішыня. Усё святло знікла. Вогнішчы згаслі, пусціўшы чорны дым. Попел ды вуголле па-ляцелі да гномавых вачэй, і зноў лес напоўніўся іхным лямантам ды гуканнем.

Більба раптам усвядоміў, што бяжыць па коле (так яму здавалася), ды галосіць і галосіць: «Доры, Норы, Оры, Ойн, Глойн, Філі, Кілі, Бамбур, Біфур, Бафур, Двалін, Балін, Торын Дубатарч!». А тыя, каго ён шукаў, бегалі побач ды галасілі тое самае (зрэдку паміж іншым чулася «Більба!»). Але гуканні астатніх паступова рабіліся ўсё цішэй і цішэй, потым, здавалася, заклікі сталі жудасным лямантам і крыкамі аб дапамозе недзе ў далечыні, і ўрэшце спыніліся, зніклі, і хобіт застаўся сам-насам у поўнай цішыні і цемры.

Пэўны час хобіт адчуваў сябе найняшчаснейшай істотай у цэлым свеце. Але хутка вырашыў, што няма аніякага сэнсу высільвацца ды торкацца, пакуль з раніцай не прыйдзе хоць якое святло. Зусім бессэнсоўна блукаць па наваколлі ды толькі стам-ляцца, калі і на сняданак няма надзеі, і сілаў няма чым аднавіць. Так што сеў хобіт, прыхіліўшыся спінай да дрэва, і (не ў апошні раз) стаў марыць пра сваю далёкую ўіульную хобіцкую нару і цудоў-ныя, вельмі зручныя і ўмяшчальныя каморы. Ён ужо даволі далёка паглыбіўся ў думкі пра вяндліну з яйкамі, тостамі ды маслам, калі адчуў, як нешта да яго дакранулася. Нешта падобнае да моцнай лшучай вяроўкі прычапілася да левай рукі, а калі хобіт паварушыўся, высветлілася, што ногі ў такое паскудства ўжо заматаныя. Паспрабаваў узняцца — зваліўся на зямлю.

Вось тады вялізны павук, які быў заняты, замотваючы соннага Більба ззаду, перайшоў наперад. Бачыць хобіт мог толькі вочы пачвары, але адчуваў, як мярзотныя валасатыя лапы дакранаюцца да яго, пакуль пачвара намагаецца шчыльней абкруціць агіднае павуцінне вакол яго. Надта пашанцавала, што прачнуўся ў час. Яшчэ крыху — і Більба ўвогуле не здолеў бы рухацца. Ужо цяпер давялося вытрымаць адчайную бойку, пакуль вызваліўся. Спа-чатку лупцаваў пачвару кулакамі (а тая намагалася атруціць яго, як меншыя павукі труцяць мух), а потым успомніў пра меч ды выцягнуў з похваў. Павук спрытна скочыў назад. З'явіўся час перарэзаць павуцінне. Пасля настала Більбава чарга напасці. Павук відавочна не прывык да істотаў, якія носяць на баку такія джалы, інакш уцякаў бы спрытней. Не паспеў агідзень знікнуць, як Більба дагнаў яго ды пырнуў мячом акурат паміж вачэй. Павук затросся шалёна, заскакаў, замітусіўся, западкідваў ногі ў жудасных канвульсіях, пакуль хобіт не дабіў пачвару, пырнуўшы яшчэ раз. А потым сам зваліўся і ўжо нічога не памятаў.

Калі зноў апрытомнеў, вакол было звыклае змрочнае, шэрае святло звычайнага дня ў лесе. Павук ляжаў побач мёртвы, на лязе мяча засталіся чорныя плямы. Хобіт неяк сам, без дапамогі гномаў і Гэндальфа, самотны і ў цемры забіў вялізнага павука — гэта нешта значыла для спадара Торбінса. Ён адчуў сябе іншым, значна дужэйшым, мацнейшым, больш дзёрзкім (нягледзячы на пусты страўнік), калі выціраў меч аб траву.

— Я дам табе імя, — сказаў ён мячу. — Я буду называць цябе «Джала».

I накіраваўся даследаваць наваколле. Лес быў змрочны і маўклівы. Відавочна, перш за ўсё трэба было адшукаць сяброў, якія, напэўна, знаходзіліся не надта далёка (зразумела, калі не трапілі ў палон да эльфаў ці не здарылася чаго горшага). Здава-лася, крычаць — не вельмі зручная ды бяспечная ідэя, і хобіт доўгі час стаяў, разважаючы, у якім напрамку сцежка і куды перш за ўсё трэба ісці ў пошуках гномаў.

— Вох, чаму толькі мы не трымаліся Беарнавай парады, дый Гэндальфавай таксама! — горка сказаў ён сам сабе. — Ну і ў заварушцы мы зараз! Мы! Жадаў бы я, каб і сапраўды былі «мы». Жудасна і страшна ў адзіноце.

У рэшце рэшт, ён выбраў напрамак, з якога, здаецца, і дано-сіліся ўчора крыкі пра дапамогу. Яму пашанцавала (па праўдзе кажучы, ён нарадзіўся ў кашулі), і кірунак выбраў больш ці менш адпаведны. Вырашыўшы, хобіт ціха і спрытна крочыў наперад. Хобіты добра ўмеюць хавацца, асабліва ў лесе, як я вам паспеў распавесці, а Більба да таго ж і пярсцёнак насунуў на палец. Таму павукі не ўбачылі і не пачулі ягонага набліжэння.

Хаваючыся, ён пэўны час ішоў па лесе, калі заўважыў напе-радзе клубок чорнага ценю, надта чорнага нават для гэтага леса, нібы кавалак ночы, які заблукаў сярод галінаў ды так і не сышоў прэч. Наблізіўшыся, ён заўважыў, што стварала гэты скрут па-вуцінне, абматанае вакол галінаў ды пераблытанае. Раптам ён таксама пабачыў, што паўсюль на галінах над ягонай галавою сядзелі агромністыя, жудасныя павукі. Пярсцёнак пярсцёнкам, але хобіта аж дрыжыкі білі ад жаху, што могуць знайсці, заўва-жыць. Стаўшы пад дрэва, ён нейкі час назіраў за павукамі, а потым у лясной цішыні ды спакоі зразумеў, што страхалюдныя пачвары размаўляюць міжсобку. Галасы іх былі падобныя да тонкага скрыгатання ды шыпення, але шмат чаго можна было зразумець. Павукі размаўлялі пра гномаў!

— Уцятая бойка была, але ж вартая таго, — сказаў адзін. — Упэўнены, скуры ў іх да агіднасці тоўстыя, аднак сакавітыя павін-ны быць усярэдзіне!

— Але, добрая з іх будзе ежа, калі павісяць трошачку, — сказаў іншы.

— Не трэбы доўга трымаць, — сказаў трэці. — Не такія яны ўжо тоўстыя. Дрэнна харчаваліся апошнім часам, здаецца мне.

— То заб'ём іх зараз, — прашыпеў чацвёрты. — Заб'ём зараз, няхай мерцвякамі павісяць крыху.

— Клянуся, яны і цяпер мёртвыя, — сказаў першы.

— Не. Толькі што бачыў, як адзін дрыгануўся. Прачынаюцца, салодзенькія, пасля цудоўнага сну. Пойдзем, пакажу.

I адзін тоўсты павук пабег па павуцінні, якое спускалася ад тузіна маткоў, што віселі ў шэраг на верхняй галіне. Більба, які ўпершыню заўважыў іх сярод ценяў, аж жахнуўся, заўважыўшы гномавы ногі, што вытыркаліся знізу скрутаў, ці там-сям кончык носа, пасму барады альбо край капелюша.

Павук накіраваўся да таўсцейшага матка. «Аб заклад б'ю, бедны старына Бамбур», — падумаў Більба. Павук моцна ўшчык-нуў кончык гномава носа. Са скруту данёсся прыглушаны крык, адтуль вытыркнулася ступня ды моцна і спрытна павука лягнула. Жывы Бамбур быў, жывенькі! Гук пачуўся, быццам пхнулі недадзьмуты футбольны мяч, а раз'юшаны павук зваліўся з галіны, толькі-толькі паспеўшы зачапіцца за собскае павуцінне.

Астатнія зарагаталі.

— Не памыліўся! — сказалі яны. — Мясцо жывое ды брыка-ецца!

— Ну, хутка мы з гэтым скончым, — прашыпеў раззлаваны павук ды палез назад.

Більба ўбачыў, што надышоў момант дзейнічаць. Дасягнуць паганцаў было немагчыма, стрэліць у іх няма чым, але ж, зірнуўшы навокал, ён заўважыў мноства камянёў Напэўна, некалі тут цякла рачулка, і ў перасохлым русле ляжала іх шмат. Більба нядрэнна шпурляў, і ў яго не заняло шмат часу знайсці прыемны круглы булыжнічак, які ўтульна змясціўся ў далоні. Хлопчыкам наш хобіт часцяком практыкаваўся шпурляць камяні, пакуль трусікі, вавёркі ды нават птушкі не сталі ўцякаць на ўсю моц, ледзь заўважыўшы, што ён нахіліўся. Дый дарослым ён шмат часу згубіў, гуляючы ў дроцікі, стральбу па мішэнях, накінь-кольца-на-прут, кеглі ды іншыя ціхія гульні, у якіх цэляць і шпурляюць нешта, часам і не зусім бяспечнае для наваколля. Наш хобіт шмат да чаго быў здоль-ны, акрамя выдзімання дымных кольцаў, загадак ды гатавання, проста ў мяне дагэтуль часу не было вам пра тое распавесці. Дый цяпер часу не надта. Пакуль я вам расказваў, а хобіт збіраў камяні, павук падпоўз да Бамбура і ўжо ўзнамерыўся прыняцца за яго. У гэты момант Більба шпурнуў камень — хлоп! Дакладна ў павучы-ную галаву, павук ляснуўся з дрэва, страціўшы прытомнасць, і прыціснуў ногі да пуза.

Наступны камень прасвістаў праз вялікае сеціва, падраўшы яго, ды спыніўся на здаравенным павуку, які сядзеў усярэдзіне, а праз імгненне — бац! — зваліўся трупам. У павучынай калоніі пачалася мітусня, і на гномаў часова забыліся — дакладна вам кажу. Бо камяні ляцелі і ляцелі, і хоць самога Більба не было бачна, напрамак, адкуль каменні з'яўляліся, вылічыць было няцяжка. Быццам валасатыя маланкі, павукі рушылі да хобіта, матляючы ва ўсе бакі вяроўкамі ліпучага павуціння, і хутка паветра цалкам запоўнілі лятучыя ды ліпучыя пасткі.