У рэшце рэшт, ён перапыніў гномаў:

— Я ўпэўнены, сядзець тут вельмі небяспечна І зусім бессэнсоўна. Цмок спаліў усю прыемную зеляшну, і ўвогуле, надышла ноч, цёмная і халодная. Нутром чую, Драк зноў сюды з 'явіцца. Ён ведае, якім чынам я трапіў да ягонага логава, і можаце мне верыць — ён здагадаўся, дзе другі канец тунеля. Ён гэты схіл у пясок разнясе, каб пазбавіцца ад нечаканых візітаў з нашага боку. А калі разнясе разам з намі, будзе асабліва задаволены.

— Надта вы змрочны, спадар Торбінс! — сказаў Торын. — Чаму ў такім выпадку Драк не заваліў ніжняга канеца тунелю, калі так імкнецца не пусціць нас да сябе? А калі б заваліў, мы пачулі б.

— Не ведаю, не ведаю. Спачатку ён, верагодна, жадаў мяне зноў звабіць, а цяпер, магчыма, чакае вынікаў сённяшняга начнога палявання. А можа, не пажадаў псаваць сваю спальню. Давайце не будзем спрачацца! Кожную хвіліну Драк можа з'явіц-ца, адзіная наша надзея — зайсці як мага далей у тунель ды за-чыніць дзверы.

Так ён адчайна прамаўляў, што нарэшце гномы паслухалі, хоць і не спяшаліся зачыніць дзверы. Зачыніць проста, а хто ведае, ці адамкнеш ізноў? Апынуцца ж у месцы, адзіны выхад з якога ляжыць праз логава цмока — такое нікому асабліва не падабалася. I так ціхутка было навокал, і ў тунелі, і юнкі. Таму доўп час гномы сядзелі непадалёк ад напалову адчыненых дзвярэй ды гутарылі.

Размова павярнулася да агідных цмокавых словаў пра гномаў. Більба жадаў бы ніколі Іх не чуць альбо паверыць цяпер цалкам і беспаваротна ў гномаву сумленнасць. Нібы не думалі зусім гномы пра тое, што здарыцца пасля здабычы скарбаў.

— Ведалі мы, што адчайная будзе авантура, і зараз ведаем, і, здаецца мне, шмат часу будзе для разважанняў, калі яна скончыцца паспяхова. Што датычыцца вашай часткі, шаноўны спадар Торбінс, буцзьце ўпэўненыя ў нашай невыказнай удзячнасці і ў тым, што самі выбераце сваю долю, як толькі будзе з чаго выбіраць. Шкада, што вы так клапоціцеся наконт транспарту. Зразумела, праблемаў дастаткова, — тутэйшыя землі не зрабіліся менш дзікія ды запустэчаныя з ходам часу, хутчэй наадварот. Але ж мы зробім для вас, што здолеем, і прымем на сябе адпаведную частку расходаў па перавозцы. Верыць нам ці не — тое справа ваша!

3 таго гаворка звярнулася да саміх скарбаў і да тых рэчаў, што Торын з Балінам памяталі. Пацікавіліся яны: можа, ляжаць тыя рэчы непашкоджаныя ў пячоры? Дзіды, якія зрабілі для войскаў вялікага караля Бладарціна (ён даўно памёр), кожнае з тройчы пракаваным канчаром і з дрэўем, упрыгожаным вітым золатам, але ж іх так і не даставілі і плату не атрымалі. Тарчы для даўно загінулых магутных ваяроў. Вялікі залаты куфель Трора, які магчыма было ўзняць толькі дзвюма рукамі, упрыго-жаны птушкамі з вачыма — каштоўнымі каменьчыкамі і кветкамі з самацветнымі пялёсткамі. Пазалочаныя, пасярэбраныя, непрабі-вальныя кальчужныя камізэлькі. Каралі Гірыёна, уладара Дэйла, зробленыя з пяці сотняў зялёных, нібы вясновая трава, смарагдаў. Каралі тыя аддаў Гірыён за браню для старэншага сына, за кальчугу надзвычайнага гномскага вырабу, падобную да яе цяжка было адшукаць, бо выкаваная яна была з чыстага срэбра і ўтрая мацнейшая за найлепшую сталь. Але ж найбольш дзіўным і дзівосным быў вялікі белы адамант, які знайшлі глыбока пад каранямі Гары — Сэрца Гары, Аркенстон Трэйна.

— Аркенстон! Аркенстон! — мармытаў Торын у цемры, напалову сонны, абапёршыся падбародкам на калені. — Ён падобны да шара з тысяччу гранямі, ён ззяе срэбрам ад вогніш-ча, вадой на сонцы, снегам пад зорамі, расой пад месяцам!

Але ж чары скарбаў не дзейнічалі на Більба. Увесь час ён толькі адным вухам чуў гаворку. Ён сядзеў бліжэй за ўсіх да дзвярэй, і напружана ўслухоўваўся, чакаючы любога гуку звонку, а таксама сачыў праз гномскае мармытанне за любым шапаценнем, рэхам кожнага руху ўнізе.

Цямнела, і хвапяванне хобіта ўзрастала. Нарэшце ён узма-ліўся да гномаў:

— Зачыніце дзверы! Я цмока самымі косткамі чую! Цішыня гэтая мне падабаецца яшчэ менш, чым навала мінулай ноччу. Зачыніце дзверы, а тое будзе позна!

Нешта ў ягоным голасе падзейнічала на гномаў. Павольна Торын пакінуў свой паўсон, узняўся і нагою выбіў камень, што трымаў дзверы. Потым на дзверы наляглі, і яны, бразнуўшы, зачыніліся. Аніякага следу замковай шчыліны на ўнутранай паверхні дзвярэй не засталося! Яны апынуліся зачыненыя ў Гары'

I ў час. Не паспела кампанія адысці ад дзвярэй, як ад жудас-нага ўдару па схіле аж задрыжэла Гара. Быццам веліканы ўдарылі па ёй таранам, вырабленым з векавога дуба. Зарыпела каменне, па сценах пабеглі расколіны, і на галовы пачалі падаць камяні са столі. Мне і думаць жахліва, што магло б здарыцца, калі б дзверы пакінулі адчыненымі. Сябры разам пабеглі далей па тунелі, задаволеныя, што яшчэ жывыя, а ззаду даносіліся роў і жудасны грукат цмокава шаленства. Той драбіў скалы на кавалкі, разносіў ушчэнт сцены і схіл велізарным хвастом, пакуль і маленькая пляцоўка, дзе разбілі гномы з хобітам лагер, і спаленая трава, і шэры камень, і слімакі, якія поўзалі па сценах, і вузкі хрыбет — усё знікла ў хаосе каменнага ламачча, і лавіна дробных камянёў рынулася з адхону ў даліну.

Драк ціхенька выбраўся з логава, нячутна ўзняўся ў паветра і потым, падобны да жудаснага гругана, паляцеў павольна і цяжка па ветры да заходніх схілаў, спадзеючыся захапіць каго ці што-небудзь знянацку ды вышукваючы выхад тунеля, якім карыстаўся злодзей. Таму і выбухнулаягонае шаленства, што не злавіў нікога і не знайшоў нічога, хоць і здагадаўся, дзе павінна была знахо-дзіцца тая дзірка.

Калі цмок выпусціў такім чынам пару, дык адчуў сябе лепей і вырашыў у чорным сваім сэрцы, што з гэтага напрамку яго больш не патурбуюць. А пакуль што былі ў яго сякія-такія справы. «Вершнік на Бочках! — фыркнуў ён. — 3 вады ты з'явіўся, бяс-спрэчна і безумоўна. Я не ведаю твой пах, але ж калі ты нават і не з азёрных людзей, іх дапамогай ты карыстаўся. Вось яны і пабачаць мяне і ўзгадаюць, хто на самай справе Кароль-Пад-Гарой!»

Цмок узняўся, выбухнуўшы полымем, і паляцеў на поўдзень, да ракі Струмяніцы.

Атым часам гномы сядзелі ў поўнан цемры, i цшіыня вісела над імі нібы кавадла. Амаль нічога не елі яны і амаль увесь час маўчалі. Колысі часу прайшло, падлічыць не маглі і ледзь адважваліся варухнуцца, а рэха іх шэпту бегла ў глыбіню ды адбівалася ад сценаў. Калі засыналі, то прачыналіся ў той самай цемры і цішыні. Здавалася, дні і дні прайшлі ў бязмэтавым, бессэнсоўным чаканні, і гномы, і хобіт ледзь не задыхнуліся, не атруціліся цяжкім паветрам; чакаць далей сталася зусім не-выносна. Яны б нават узрадаваліся гукам цмокава вяртання да пячоры. Цішыня палохала, бо здавалася цмокавай пякельнай хітрасцю, але ж немагчыма ўвесь час сядзець і чакаць.

— Давайце паспрабуем выйсці, — сказаў нарэшце Торын. — Я жадаю альбо адчуць свежае паветра, альбо памерці. Я хутчэй загіну ад цмокавых кіпцюроў на волі, чым задыхнуся тут нібы пацук!

Так што некалькі гномаў прабраліся туды, дзе раней былі дзверы. Але ж знайшлі верхні канец тунеля зусім раструшчаным і заваленым каменным друзам. Відавочна, ні ключ, ні магутныя чары больш дзверы не адчыняць.

— Мы трапілі ў пастку! — застагналі гномы. — Усё, усё згубленае. Мы загінем тут.

Але ж нейкім чынам, менавіта калі гномы дайпілі да най-горшага адчаю, Більба адчуў сэрцам нейкую палёгку, надзею, быццам нешта надзвычай цяжкое звалілася з-пад ягонай камізэлькі.

— Ну, ну, не трэба! — сказаў ён. — Пакуль жывеш, датуль ёсць надзея, як звычайна казаў мой бацька, ды яшчэ дадам, што сапраўды трэці раз за ўсё сплачвае. Я пайду ўнiз яшчэ раз. Двойчы я быў там, ведаючы, што мяне чакае цмок, таму вазьму на сябе рызыку нанесці яшчэ адзін візіт, калі цмока, можа, і няма. Ва ўсялякім разе, адзінае выйсце — уніз. I гэтым разам, здаецца мне, лепш вам усім скіравацца разам са мною.

3 адчаю ўсе згадзіліся, і Торын першы пайшоў побач з Більба.

— Зараз асцярожна, — прашаптаў хобіт, — і як мага цішэй! Можа, Драка і няма ў пячоры, але ж, можа стацца, ёсць. Не трэба рызыкаваць без прычыны!