Сказаць, што ў Більба ажно дыханне перахапіла — значыць, нічога не сказаць. Дый словаў у нашай мове бракуе, каб апісаць ягонае пачуццё, — бракуе з тых часоў, калі Людзі папсавалі мову, якую вывучылі ад эльфаў у тью дні, калі свет быў малады і цудоўны. Чуў Більба пра цмокавы скарбніцы, і песні чуў, і паданні, але ж раскошу, прагу, жаданне ўладарыць, незвычайны цуд і дзівосы такога скарба і ўявіць не мог. Чары скарбаў, гномава захапленне незвычайным і каштоўным пранізалі ягонае сэрца, і ён стаяў нерухома ў сузіранні, нават забыўшыся на жудаснага ахоўніка скарбаў, пазіраў на кляйноты звыш усялякай меры і разліку.

Доўгі час сузіраў ён, доўгі, пакуль, нарэшце, нібыта пры-цягнуты супраць сваёй волі, выйшаў з ценю каля дзвярэй і пайшоў да бліжэйшай кучы скарбаў. Над ім спаў цмок, жудасная пагроза нават у сне. Хобіт схапіў вялізны куфель з дзвюма ручкамі такі цяжкі, які толькі здолеў несці, і зірнуў, трапечучы, наверх. Драк варухнуў крылам, выпусціў кшцюр, яго соннае буркаценне крыху памянялася.

Більба кінуўся ўцякаць. Але цмок не прачнуўся, яшчэ не прачнуўся — проста адна мара пра жорсткасць і гвалт змянілася шшай. Ён застаўся ляжаць у залі, якую здабыў злачынствам. А маленькі хобіт бег, цяжка дыхаючы, уверх па тунелі. Сэрца хобіта калацілася, і ногі дрыжэлі крыху больш, чым падчас спуску. Але куфель ён трымаў моцна, і адзінай думкай ягонай была: «Атрымалася! Вось ім, так ім! Больш падобны да лавачніка, чым да ўзломшчыка, ха! Ну, больш мы такога не пачуем!»

Не, ён такога не пачуў. Балін вельмі ўзрадаваўся, калі зноў убачыў хобіта, і радасны быў не менш, чым здзіўлены. Ён падхапіў Більба ды панёс на карку да свежага паветра. Ужо надышла ноч, аблокі закрылі зоркі. Більба ляжаў з заплюшчанымі вачыма, хапаючы ротам паветра, незвычайна задаволены свежым ветрыкам, і наўрад ці звяртаў увагу на ўзбуджэнне гномаў. I на тое, як гномы шанавалі яго і абяцалі паслугі ўсіх сем'яў іх і сваякоў да дзесятага калена, і пляскалі па ягоных плячах.

Гномы яшчэ перадавалі куфель адзін аднаму і з захапленнем гутарылі пра вяртанне сваіх скарбаў, калі раптам неабсяжны, глыбокі грукат пракаціўся з нетраў Гары. Нібы стары вулкан вырашыў зноў пачаць вывяргацца неадкладна зараз. Дзверы шчыльненька прычынілі, заклаўшы каменем, каб зусім не замкнуць, і доўгі час з тунеля даносілася найжахлівейшае рэха, вусцішнае выццё, тупаценне ды роў — аж трэслася гара.

Вось тады гномы забыліся на сваю весялосць і самаўпэў-неную хвальбу, прыціснуліся да скалаў ды сцішыліся. Каго-каго, а Драка з ліку цяжкіх праблемаў выкідваць не варта было. Калі жывеш побач з цмокам, забывацца на яго не надта разумна. Цмокі не маюць карысці ад усіх сваіх скарбаў, але ж, як правіла, ведаюць іх да апошняй залацінкі, асабліва калі валодаюць доўгі час. Драк выключэннем не быў. Яму раптам прысніўся не вельмі добры сон (там нейкі ваяр, невялікага памеру, але неверагоднай дзёрзкасці і з вострым мячом у руках, рабіў штосьці ўвогуле непрыемнае); сон змяніўся дрымотай, а потым і дрьшота мінула. У пячоры патыхала нечым незнаёмым — магчыма, з той вунь маленькай дзіркі? Ніколі яна не здавалася прыемнай, дзірка тая, хоць і зусім маленечкая. Драк зірнуў на яе з падазрэннем і здзі-віўся, чаму дасюль не заваліў яе каменнем. Дый у апошнія часы рэха нейкага грукату даносілася з яе да берлагу, напэўна, аднекуль з паверхні. Цмок варухнуўся і пацягнуўся галавой — каб пры-нюхацца. I тут заўважыў, што не хапае куфля!

Зладзеі! Пажар! Забойства! Такога не здаралася з часоў, калі ён упершыню з'явіўся ля Гары! Цмокава шаленства і апісаць немагчыма. Так шалее толькі багаты народ, які мае значна больш багацця, чым задавальнення з яго, і раптам губляе нешта, чым ніколі не карыстаўся, што ніколі не патрабавалася, але чым валодаў доўгі час. Цмок дыхнуў полымем, уся заля запоўнілася дымам. Ён паспрабаваў прасунуць галаву ў дзірку — дарэмна. Тады ён зароў у сваім падзямеллі, быццам навальнічныя грымоты і, спрытна несучы сваё доўгае цела праз велізарныя тунелі гном-скага пячорнага палацу, панёсся да Пярэдняй брамы.

Абшукаць усю Гару, пакуль не зловіць злодзея, не разарве на маленечкія брудныя кавалачкі, не спаліць, не знішчыць — такая была адзіная цмокава думка ў той момант. Ён выслізнуў з Брамы, і рачная вада пад ім закіпела, ажно засвісцела парай. У клубах агню цмок узвіўся ў паветра і сеў на вяршыні Гары, вывяргнуўшы жахлівае зялёна-пунсовае полымя. Чулі, чулі гномы жудасны цмокаў вылет, пазгіналіся ў тры пагібелі, хаваючыся за камянямі на травяністай шшцоўцы ў бессэнсоўнай надзеі пазбегнуць стра-шэннага позірку цмока, які вылецеў на паляванне.

I тут усе б згінулі, каб зноў не выручыў Більба.

— Хутка! Хутка! — закрычаў ён. — За дзверы! У тунель! Хавайцеся!

Гномы апамяталіся ад гэтых словаў і пабеглі да тунеля, калі Біфур закрычаў:

— Мае сваякі! Бамбур і Бафур! Мы забыліся на іх, яны ў даліне!

— Цмок заб'е іх, і ўсіх нашых поні разам з імі, мы згубім усе прыпасы, — застагналі астатнія. — Усё, усё страчанае.

— Лухта! — сказаў Торын, апамятаўшыся ды вярнуўшыся да розуму. — Немагчыма пакінуць іх. Спадар Торбінс, Балін і вы, Філі з Кілі — за дзверы! Усе разам цмоку не дастанемся! Астатнія, дзе вяроўка? Хутка!

Вось гэта, менавіта, і былі горшыя моманты за ўсю прыгоду да таго часу. Жахлівыя гукі цмокава шаленства каціліся ўніз з вяршыні, рэха стагнала ў камянях. У любы момант цмок мог зляцець уніз, пыхаючы полымем, ці абляцець гару і знайсці тут гномаў, якія звар'яцела цягнулі вяроўкі. Прыцягнулі Бафура, і пакуль што нічога не здарылася. Прыцягнулі Бамбура, аж вохкаючы ад цяжару (а вяроўка пагрозліва рьшела) — і нічога не здарылася. Прыцягнулі тое-іншае з інструментаў ды пакункі з ежай — і вось тут пачалося!

Пачуўся гук, быццам ад надзвычай агромністай пчалы. Над паверхняй скалаў затанчыла чырвонае святло. Цмок з'явіўся!

Ледзь хапіла гномам часу забегчы ў тунель, закінуўшы ды зацягнуўшы туды прыпасы, калі з Поўначы маланкаю пранёсся Драк, апаліўшы горны схіл полымем, махаючы крыламі так, што паветра раўло, гуло й клакатала. Агністы ягоны подых спапяліў траву перад дзвярыма і праз шчыліну апаліў гномаў. На пляцоўцы затанчыла полымя і заскакалі чорныя цені ад скалаў. Потым зноў ахінула цемра — цмок праляцеў. Поні заржалі жахліва, разарвалі вяроўкі, якімі былі прывязаныя, і шалёна памчаліся прэч. Цмок развярнуўся ў паветры, спікіраваў і паляцеў наўздагон.

— Вось і ўсё для нашых бедных поні, — сказаў Торын. — Калі ўжо Драк пабачыў — не ўцячэш. Ну вось, мы сядзім тут і сядзець будзем, ну хіба што хто-небудзь паспрабуе дабрацца праз пустэчу да возера пехатою з Дракам-вартавым за спінаю.

Не надта прыемная думка, трэба сказаць! Гномы з хобітам адпаўзлі трошачкі далей па тунелі, там і ляжалі ды дрыжэлі, хоць было даволі горача і парыла, пакуль цьмянае ранішняе святло не трапіла праз шчыліну ў дзвярах. Зноў і зноў яны чулі, як роў, пралятаючы, цмок. Той кружыў і кружыў вакол гары, вышукваючы.

Цмок здагадаўся па поні і па слядах лагера, што людзі з'явіліся з боку возера, і абшукаў даліну і горны схіл, пад якім поні пасвіліся. Але ж дзверы так і не знайшоў, а высокія скальныя сцены вакол пляцоўкі затрымалі найжудаснейшае цмокава полымя. Доўгі час дарэмна шукаў Драк, пакуль раніца не астудзіла, нарэшце, ягонае шаленства, і не скіраваўся ён на свой залаты ложак паспаць ды набрацца сілаў. Злачынства ён не дараваў і на яго не забыўся б і праз тысячу гадоў. Не забыўся б, пакуль час не ператварыў бы яго ў ледзь цёплы, нерухомы камень. Часу, каб чакаць, хапала. Павольна, ціха запоўз ён у сваё логава і лёг, напалову заплюшчыўшы вочы.

Калі надышла раніца, гномавы жах крыху паменшаў. Яны зразумелі, што падобныя здарэнні непазбежныя, калі маеш справу з такім ахоўнікам скарбаў, і адмаўляцца ад гэтага не варта. Дый уцячы цяпер цяжка было б, як адзначыў Торын. Бо поні згубіліся альбо былі забітыя, і неабходна было перачакаць, пакуль цмок супакоіцца і паслабіць варту, каб адважыцца ісці назад пехатою. Ім вельмі пашанцавала ўратаваць дастаткова прыпасаў, каб пратрымацца пэўны час.